Reakcja stresowa to wiele zmian neuronalnych i dokrewnych, które następują żeby pomóc organizmowi w przetrwaniu kryzysu i odzyskaniu homeostazy. Zdarzenia o krytycznym znaczeniu wyzwalają w mózgu początek reakcji stresowej. Neurony przynależące do układu ciała migdałowatego pobudzają neurony w pniu mózgu, które z kolei hamują układ nerwowy przywspółczulny i mobilizują układ współczulny, uwalniając w całym ciele adrenalinę i noradrenalinę. Ciało migdałowate pośredniczy także w uruchomieniu innych głównych odnóg reakcji stresowej prowadząc do wydzielania glikokortykoidów, które wraz z układem nerwowym współczulnym pozwalają organizmowi przeżyć zetknięcie ze stresorem fizycznym, uruchamiając reakcję ucieczki lub walki.
Fizjologia reakcji stresowej
Reakcja stresowa sprawia, że energia zostaje gwałtownie zmobilizowana i przeniesiona z zapasów organizmu do jego krwiobiegu. Podnosi się tętno i ciśnienie krwi, dzięki czemu energia krążąca w krwiobiegu szybciej dociera do pracujących mięśni. W chwilach stresu funkcjonowanie organizmu związane z rośnięciem, rekonstrukcją tkanek czy reprodukcja – zostają odłożone w czasie, dopóki nie minie zagrożenie. Pobudzeniu ulega układ odpornościowy, a krzepnięcie krwi zachodzi szybciej: wszystko to bardzo się przydaje na wypadek odniesienia bolesnych urazów. Glikokortykoidy docierając do mózgu błyskawicznie poprawiają różne aspekty poznawcze oraz czułość zmysłów.
Cały ten proces fizjologiczny jest ewolucyjnie bardzo stary i w niewielkim stopniu adaptacyjny w warunkach polegających na życiu w skomplikowanych grupach społecznych. U ludzi stresorem nie muszą być bezpośrednie fizyczne bodźce tylko samo myślenie o nich, co prowadzi do zaburzenia homeostazy. Wyprzedzająca reakcja może być funkcjonalna, jeśli danej osobie rzeczywiście zagraża fizyczne niebezpieczeństwo, ale w przypadku błędnej oceny i dostrzegania nieistniejących zagrożeń sprawia, że dana osoba staje się lękliwą, neurotyczną, paranoidalną lub wrogo nastawioną.
Reakcja stresowa i jej negatywne skutki
Reakcja stresowa została ukształtowana do radzenia sobie z innymi uwarunkowaniami niż te ewolucyjna innowacja jaką jest życie w skomplikowanych grupach społecznych. Zmobilizowanie energii w celu ucieczki przed zagrożeniem i uniknięcia śmierci jest adaptacyjne. To samo chroniczne mobilizowanie energii ze względu na stres wynikający z problemów finansowych nie pełni już takiej funkcji.
Wzrost ciśnienia krwi w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia pomaga walczyć lub uciekać. Wzrost ciśnienia krwi w przewlekłym stresie psychologicznym prowadzi do nadciśnienia tętniczego. Stres w sytuacji zagrożenia zatrzymanie procesów wzrostu i naprawy tkanej pozwala na wykorzystanie energii do radzenia sobie z sytuacją. W momencie, kiedy stres ma charakter przewlekły zatrzymanie procesów wzrostu i naprawy tkanek prowadzi do osłabienia. Nawet jeśli ostra reakcja stresowa wzmacnia działanie układu odpornościowego, to ostatecznie stres chroniczny osłabia odporność, zwiększając podatność na niektóre choroby zakaźne. Chroniczny stres hamuje fizjologię układu rozrodczego prowadząc u kobiet do zaburzenia cyklu owulacyjnego a u mężczyzn gwałtownie spada poziom testosteronu i zdolność do erekcji.
Reakcja stresowa w sytuacji zagrożenia fizycznego ratuje życie. Chronicznie uruchamiana reakcja stresowa w odpowiedzi na czynniki psychologiczne prowadzi do utraty zdrowia. Zbyt częste i zbyt długie w czasie reakcje stresowe wprost prowadzą do problemów zdrowotnych. Krótkotrwałe reakcje stresowe pomagają poradzić sobie z zagrożeniem. Długotrwały stres prowadzi do niekorzystnych następstw.
Tekst powstał w oparciu o: Robert Sapolsky „Zachowuj się. Jak biologia wydobywa z ludzi to, co najgorsze, i to, co najlepsze”
Jak poradzić sobie z lękiem. Metody radzenia sobie z lękiem i stresem w warunkach domowych