Stres wiąże się wielością zmian neuronalnych i fizjologicznych, które są uruchamiane w celu pomocy organizmowi w poradzeniu sobie z trudnościami. Jej działanie jest ukierunkowane na przeżycie organizmu. Powoduje, że energia zostaje gwałtownie zmobilizowana i przeniesiona z zapasów do krwiobiegu a dzięki podsieniu tętna i ciśnienia krwi energia szybciej dociera do pracujących mięśni.
Doświadczanie zdarzeń o krytycznym znaczeniu poprzez reakcje neurochemiczne wpływa na mobilizowanie układu współczulnego prowadząc do uwalniania w całym ciele adrenaliny i noradrenaliny. W chwilach stresu procesy związane z rośnięciem organizmu, naprawą tkanek czy reprodukcją zostają odłożone na okres po jego ustaniu. Pobudzeniu ulega układ odpornościowy, a krzepnięcie krwi zachodzi szybciej na wypadek odniesienia bolesnych urazów.
Mechanizm ten przynosi znakomite korzyści w warunkach bezpośredniego zagrożenia zdrowia lub życia. Fakt jest spotykany u ssaków, ptaków, ryb oraz gadów wskazuje, że ewolucyjnie jest to bardzo stary mechanizm.
Stres i potencjalne zagrożenia
Sposób działania bodźców stresowych nabiera innego znaczenia dla ludzi, gdzie wystarczy samo myślenie o zagrożeniu, by uruchomiona została reakcja stresowa. Mechanizm ten może przynosić adaptacyjne korzyści, pod warunkiem wysokiego prawdopodobieństwa wystąpienia takiego zagrożenia w przyszłości. W innym przypadku trwanie w błędnym poczuciu zagrożenia prowadzi do lęku, paranoi i wrogiego nastawienia do świata i innych ludzi.
Reakcja stresowana została ukształtowana, by radzić sobie z zagrożeniem mogącym prowadzić bezpośrednio do śmierci. Ludzie na co dzień żyją w skomplikowanych grupach społecznych przez co wiele zdarzeń wywołujących nie musi kończyć się unicestwieniem organizmu. Chroniczne uczucie stresu związanego ze spłatą raty kredytu hipotecznego prowadzi do różnych problemów metabolicznych i związanych z nimi zaburzeń. Wzrost ciśnienia krwi, które wzrasta na potrzebę sprintu po sawannie, by uciec przed zagrożeniem jest nieadaptacyjny, gdy jest efektem przewlekłego stresu psychologicznego.
Stres a zdrowie
Mimo tego, że silna reakcja stresowa wzmacnia działanie układu odpornościowego, to chroniczny stres osłabia odporność zwiększając podatność na choroby.
Reakcja stresowa w obliczu poważnego fizycznego zagrożenia ratuje życie. Ale jej chroniczne uruchamianie prowadzi do problemów zdrowotnych. Uruchamianie reakcji stresowej zbyt często, na zbyt długo i z powodów czysto psychologicznych prowadzi do częstszego chorowania.
Stres i reakcja lękowa
Stres zwiększa pobudliwość neuronów odgrywających znaczącą rolę w uczeniu się strachu. Zapamiętywane są informacje dotyczące kontekstu zdarzenia (różne szczegóły) przez co stres ułatwia uczenie się skojarzeń lękowych i włączanie ich do pamięci długoterminowej. Mechanizm ten tworzy pozytywne sprzężenie zwrotne. W chwili pojawienia się stresu organizm aktywuje reakcję stresową, która z kolei zwiększa jego pobudliwość. Z tego powodu stres utrudnia oduczenie się strachu i wygaszenie istniejącej lękowej reakcji warunkowej. Stres ułatwia uczenie się skojarzeń lękowych, ale utrudnia uczenie się wygaszania lęku. Za sprawą stresu łatwiej nauczyć się strachu i trudniej się go oduczyć.
Wpływ stresu na nawyki
Stres wzmacnia połączenia nerwowe odpowiadające za zachowania nawykowe. Wpływa na zaburzenie funkcjonowania pamięci roboczej wywołując poznawczy zgiełk, wzmacnia zakłócające sygnały oraz zaburza synchronizację aktywacji różnych obszarów mózgu osłabiając zdolność do przerzucania się od jednego zadania do drugiego. Ten rodzaj wpływu stresu powoduje popadanie w myślowe koleiny, zacinanie się, uruchamianie autopilota oraz kierowanie się nawykiem. Zazwyczaj, kiedy coś nie działa mózg podejmuje się trudniejszej, ale właściwszej rzeczy, próbuje robić coś innego. Mechanizm ten nie działa, kiedy mózg jest obciążony stresem. W sytuacji stresowej, kiedy coś nie działa, dana osoba zazwyczaj robi to samo co przed chwilą powtarzając daną czynność wielokrotnie, tylko szybciej i mocniej.
U ludzi stres osłabia połączenia nerwowe niezbędne do przyswajania nowych informacji i równocześnie wzmacnia połączenia odpowiadające za wyrobione nawyki
Stres i rozpoznawanie emocji
Długotrwały stres sprawia, iż ludzie nieświadomie stają się bardziej wyczuleni na gniewny wyraz twarzy. Stres prowadzi do zmniejszenia dokładności z jaką oceniamy miny innych ludzi, rośnie szybkość reakcji kosztem jej precyzji przez co łatwiej popełnić błąd w ocenie.
Stres i zachowania antyspołeczne
Długotrwały stres sprawia, że mózg szybciej i mniej dokładnie przetwarza informacje emocjonalne napływające ze zmysłów. Ludzie przez to stają się bardziej lękliwi, mają trudność w ocenie sytuacji, gorzej oceniają ryzyko i działają impulsywnie zgodnie z nawykami, zamiast uwzględnić nowe dane. Mechanizm ten wpływa na wzrost zachowań agresywnych zwiększając ich podatność na społeczne wyzwalacze.
Stres sprzyja agresji również z tego powodu, że agresja obniża poziom stresu. W celu obniżenia poziomu nieprzyjemnych doznań związanych ze stresem i frustracją u ludzi pojawia się agresja przeniesiona przytępiająca reakcję stresową co prowadzi zachowań agresywnych wobec innych osób.
Badania wskazują, iż podczas kryzysów gospodarczych rośnie odsetek przemocy wobec żon i dzieci. Podobnie wzrasta przemoc w przypadku niespodziewanej przegranej lokalnego klubu sportowego.
Stres prowadzi do egoizmu sprawiając, że ludzie stają się bardziej egoistyczni w okolicznościach najbardziej osobistych i najsilniej nacechowanych emocjonalnie
Stres a zachowania ryzykowne
Stres wpływa na podejmowanie decyzji, przy czym zazwyczaj jest to wpływ niekorzystny. Działanie stresu powiązane jest ze wzrostem skłonności do zachowań ryzykownych. Pod wpływem stresu ludzie podejmują działania, w których przestają unikać strat i dążą do osiągnięcia większych zysków. Silne bodźce stresowe zwiększają u ludzi skłonność do ryzyka niezależnie od płci, wpływa na źle na przyswajanie nowych informacji oraz długotrwały stres zaburza ocenę ryzyka. Pod jego wpływem przetwarzane są emocjonalnie istotne informacje szybciej i bardziej automatycznie, ale z mniejszą precyzją.
Podsumowanie
Długotrwały stres ma wiele niekorzystnych następstw. Zaburza czynności poznawcze, kontrolę nad impulsami, regulację emocjonalną, podejmowanie decyzji, empatię oraz zachowania prospołeczne. Stres wpływa na osłabianie działania tych części mózgu, które odpowiedzialne są za pamięć roboczą, kontrolę impulsów, podejmowanie decyzji wykonawczych, ocenę ryzyka i przechodzenie od jednego zadania do drugiego. Pod wpływem stresu ludzie stają się mniej skłonni do empatii i zachowań prospołecznych.